Diren tohum

GDO tohum pazarı lideri Monsanto’ya karşı mücadele küresel ölçekte yükselirken gözler bir kez daha yerel tohumlara çevrildi. İnsan yaşamı ve ekolojik dengenin uğradığı zarardan büyük ölçüde tarım, ilaç ve tohum tekellerinin sorumlu olduğu pek çok çevre tarafından dile getirilirken bir yandan da tarım alanlarının yok edilişine ve yerel üreticinin ayakta kalma çabasına tanıklık ediyoruz. Birbiri ardına gerçekleşen tohum takasları bu süreçte daha anlamlı hale geliyor. Tohum takaslarının nasıl başladığını ve bu alanda gelinen aşamayı merak edenler için iki röportaj birden!

Tohum Takasının Miladı: Karaot Tohum Derneği

2005 yılında çalışmalarına başlayan Karaot Tohum Derneği, ‘bu gidişle nenelerimizin tohumlarını çocuklarımıza bırakamayacağız’ diyerek harekete geçmiş. Önceleri köy köy gezip tohum toplayan ekibin ilk tohum takas şenliğine giden yolu nasıl kat ettiğini derneğin kuruluşundan itibaren aktif rol almış olan Utkum Duran’la konuştuk.

– Tohum Takası fikri nasıl ortaya çıktı, nasıl organize olundu?

Öncelikle köyleri dolaşıp tohumları toplamaya başladık ama sonra gördük ki birkaç tohumu kendi çabalarımızla kurtarmaya çalışmamız anlamsız. Çünkü yerel tohum kullanımı bir kültür biçimiydi aslında, tohumu alsak da kültürü yine yerele hapsetmiş oluyorduk. İnsanları yerel üretici ile buluşturmak gerekiyordu. Böylece dünyadaki örneklerini incelemeye başladık. Ve gördük ki aslında tohum takas şenlikleri Yunanistan ve Hindistan gibi ülkelerde yıllardır yerel kültürün bir parçası olarak yapılmakta. Yerel tohum takası fikri de buradan doğdu. Türkiye’de bu amaçla kurulmuş ve ilk tohum takasını gerçekleştiren dernek olduk böylece. Torbalı Belediyesi’nin de katılımıyla 2010 yılında Torbalı Belediyesi pazar yerinde ilk takasımız gerçekleşti. Sonrası çorap söküğü gibi geldi. Takasın medyada yer almasıyla birlikte bu konuda duyarlı pek çok insan olduğunu gördük. Ve ondan sonra ardı ardına tohum takasları yapılmaya başlandı.

– Seneler içinde katılım düzeyi nasıl bir seyir izledi?

Katılım gittikçe arttı. Bu arada sosyal medyanın gücüne de değinmem gerek. Katılımlar ve destekler arttıkça insanlardaki farkındalık düzeyi de oldukça arttı. Dernek olarak “kadın katılımı”na özellikle önem veriyoruz. Çağlar boyunca kadının, tohumun gerçek saklayıcısı ve üreticisi olduğunu düşünüyoruz. Bu yılki şenliğimizde emeğimizin meyvelerini aldığımızı düşünüyorum, kadın katılımı hem organizasyon hem de katılımcı sayısı açısından oldukça yüksekti. Ayrıca örgütlü hareketlerin çoğunda görülen erkek egemen yapıyı kırmak için de çalışmalarımız da sürüyor.

-Tohum takasının, tarımsal üretim açısından nasıl bir çıktısı oldu?

Tohumun evrenselliğini vurgulamakta fayda var. Korumaktan kasıt tohumu depolamak değil; ekilip biçilen, toprağa düşen, üretilen tohumu istiyoruz biz. Yoksa tohumların kaybolduğu falan yok, Tarım Bakanlığı’nın elinde bütün türler var. Ama tohumu yaşatan onun ekilen, biçilen ve tüketilen bir şey olmasıdır. Örneğin depoladığınız bir tohumu 10 yıl sonra ektiğinizde aradaki iklim koşullarına göre kendini dönüştürmediği için yaşayamaz. Tohum takasıyla biz tohumların gerçek anlamda yaşamasını sağlamaya çalışıyoruz. Başarılı da olduğumuzu düşünüyorum.

Başka bir takas mümkün: Ulusal Tohum Merkezi

Bir de internet ortamında gerçekleşen tohum takası söz konusu. Gönüllüler tarafından internet ortamında kurulan ve ilk tohum takasını 2013 yılında gerçekleştiren Ulusal Tohum Merkezi’ni, kurucularından Ali Özırmak ile konuştuk.

– İnternet ortamında bir Ulusal Tohum Merkezi kurma fikri nasıl gelişti?

Yiyeceklerde eski tatların hibrit tohumlar, zirai gübre ve ilaçlar yüzünden yok olduğunu öğrenince 2009 yılından itibaren yerel tohum toplamaya başladım. Bu kapsamda çeşitli forum sitelerine üye oldum. Bu sitelerde kendi aramızda tohum gönderimi yapıyorduk. 2010 yılı sonlarında yerel tohum takas şenlikleri yapıldığını öğrenince Ege Üniversitesinden sayın Prof.Dr. Tayfun Özkaya ile tanıştım. Takiben Şubat 2011 tarihinde yapılan Seferihisar Tohum Takas Şenliğine katılım sağladım. Tabi bunu diğer şenlikler izledi. İlk kez 2011 yılında bir forum sitesinde tohum takas şenliği yaptık. 2012 yılında bir süredir tanıştığımız 4 kişiyle birlikte Facebook üzerinde Ulusal Tohum Takas Merkezi grubunu oluşturduk. Ve internet üzerinden yapılan ilk Yerel ve Doğal Tohum Takas ve Dağıtımı etkinliğimizi 20 Şubat 2013 tarihinde Bornova Belediyesinde yaptığımız bir açılış toplantısıyla kamuoyuna duyurmaya çalıştık. Toplamda 167 çeşit tohumumuz vardı ve bu etkinliğimizde 121 üyemize yaklaşık 2500 paket tohum dağıttık.

– İnternet ortamında tohum takası nasıl gerçekleşiyor?

Grubumuz ülke çapında hareket ediyor ve takas için çok uzak bölgelerden de tohumlar gönderiliyor. Üyelerimiz öncelikle kendi üretimleri, yakın çevresinin üretimleri veya yakın tanıdık köylülerin üretimleri olan tohumları yılda bir kez yapabildiğimiz etkinliğimiz için grubumuza gönderir. Gelen tüm tohumlar listelenerek yine grubumuz üzerinden yayınlanır. Etkinliğimize tohum gönderen paylaşımcı üyelerimizin takas hakkı önceliği nedeniyle tohum tercihlerini yaparlar. Ardından kalan tüm tohumlar yine listelenerek diğer tüm grup üyelerimizin tercihine sunulur. Özel mesajlarla grup yönetimimize istekler bildirilir. Bu tercihlerle birlikte üyenin kimliği, adresi ve telefon numaraları da bildirilir. Tohumlar paketlenerek kendilerine kargo ile gönderilir.

Bu aşamalar yine internet üzerinden takip edilir ve tohumların adreslerine ulaştığı ayrıca kargo şirketinden de teyit edilir. Etkinliğimiz ticari düşünce taşımadığından, tohum gönderen ve tohum isteyen üyelerimiz, kargo ücretlerini kendileri öderler. Biz ise, tohumları paketlemek için ambalaj giderlerini üstleniriz, ayrıca tohumların paketleme işlemini de grup yönetimi olarak bizler yaparız. Ayrıca kendisini küçük üretici olarak tanıtan üyelerimize ikişer paket tohum göndermeye çalışarak bu üyelerimize destek olmaya da çalışıyoruz. Zira bu üyelerimizin yeni tür ve çeşitlere ihtiyacı var. Ürettiği tohumları gerek grubumuzla ve gerekse kendi çevresiyle de paylaşmasını bekliyoruz. Bu arada yanlışlıkla gelen renklendirilmiş firma tohumları etkinliğimizin dışında tutulmaktadır.

– Grubunuzun işleyişi nasıl? Sivil toplum kuruluşları ile ortak bir işleyişiniz mi var yoksa tamamen sizin modere ettiğiniz bir yapılanma mı?

Tamamen amatör bir grubuz. Süreç içerisinde üye sayımızın artması nedeniyle grup yönetici sayısında da artışlar oldu. Sivil toplum kuruluşları ile yakın irtibatımız olmasına rağmen gerçekleştirdiğimiz tohum takas ve dağıtımında tohum temini dışında bu kuruluşlarla ortaklığımız yok. İnternet üzerinden yaptığımız bu takas, tamamen kendimizin geliştirdiği bir sistemdir. Sanırım, yerel tohum takas ve dağıtımı etkinliğini internet üzerine taşıyarak dünya ülkelerinde de bir ilke öncülük ediyoruz.

– Herhangi bir güçlükle karşılaşıyor musunuz, tepkiler nasıl?

Grubu ilk kurduğumuzda facebook hesabım şikâyetler nedeniyle üç kez kapandı. Tohum dağıtmaya başladığımızda, tohum vermeyeceğimiz kişilerin şikâyeti nedeniyle kişisel hesabım yine kapanabilir. İnternetteki grubumuzla vatandaşlarımızın ilgisini çektiğimiz gibi başkaca bir kesimin de ilgisini çekmiş durumdayız. Yerel Tohum Takas Şenliklerinde bazı tohum firmalarının elemanlarının, atalarımızdan bizlere kadar ulaşan tohumları ücretsiz alıp şirketlerine teslim ettiklerini biliyoruz. Aynı müdahale bizim grubumuza da yapılıyor. Grubumuza tohum firmalarının elemanları ile tohum satıcılarını almamaya çalışıyoruz, ancak bu kişilerin grubumuza girme teşebbüsleri devam ettiğinden tüm üyelerimizin profillerini incelemek zorundayız. Zira etkinliğimiz, bunlara gen merkezi olmaya yönelik değildir. Ayrıca grubumuz endüstriyel tarıma karşı olduğundan ticari şirketlerin de grubumuza girmelerini engelliyoruz.

– Yerel tohumların geniş ölçekte alıcı ile buluşmasını ‘verimli’ buluyor musunuz?

Yerel tohum takas şenliklerinin ulaşabildiğinden çok daha fazla sayıda insana ulaşıyoruz. Yerel tohumların yaşamasına çaba harcayan kişilerden birisi olarak, ne kadar çok kişiye tohum gönderebilirsek, dağıtabilirsek, yerel tohumlarımızın yaşama şansını o derece artıracağımıza inanıyorum. Yerel çeşitler, birkaç yıl içinde yeni yörelerine uyum sağlayarak, hastalıklara ve zararlılara karşı daha dirençli duruma dönüşmektedir. Ayrıca, kimyasal içerikli gübre, hormon ve ilaç kullanılmadığından, üyelerimiz daha sağlıklı yiyeceklere ulaşabiliyor. Ve evet, bu süreci oldukça verimli buluyorum.

Not: Merkez’in düzenlediği online tohum takasına dair güncellemeleri buradan takip edebilirsiniz:

https://www.facebook.com/events/233035840181786/