Onarım hakkı nedir?
Hızla gelişen teknoloji, eskisini getir yenisi götür kampanyaları, Cyber Monday ve daha birçok nedenden dolayı elektronik eşyalar kimi zaman birkaç yıl içinde eskimiş bir konuma düşüp e-atık olabiliyor. Oysa ki elektronik cihazların kullanım ömrünün yüzde 50 ile yüzde 100 oranında artırılması elektronik cihazlardan kaynaklanan sera gazı emisyonlarını yarısına kadar azaltılabilir.
WEEE Forum‘un verilerine göre 2019 yılında dünya genelinde kişi başına üretilen elektronik atıkların ortalama hacmi 7.3 kilogram olarak belirlendi. Bu rakamın önümüzdeki yıllarda artarak 2030 yılına kadar kişi başına tahmini dokuz kilograma ulaşması bekleniyor. E-atık olarak bilinen elektronik atığın sadece yüzde 17,4’ü doğru şekilde toplanıp geri dönüştürülüyor.
Ne yazık ki onarımı yapıldığı durumda kullanılabilecek olan birçok gereç de e-atık oluyor. Küresel kaynama çağında her bir adım yaşamsal öneme sahip. 2019 yılında küresel ölçekte 53.6 milyon metrik ton e-atık üretildi. Bu ağırlık yaklaşık olarak 4 bin 500 Eyfel Kulesi‘ne ve 350 yolcu gemisine eşit. Dünyanın en hızlı büyüyen atık akışı e-atıklar, insan ve çevre sağlığı için zararlı olan berilyum, kadmiyum, civa ve kurşun dahil olmak üzere toksik maddeler içeriyorlar.
Artan e-atık krizinde onarım hakkı güçlü bir çözüm önerisi. Onarım hakkı, sahip olduğunuz elektronik eşyayı kendinizin tamir edebilmesi veya istediğiniz tamirciye götürebilmek anlamına geliyor.
2013 yılından kurulan onarım hakkı savunucusu topluluk Repair Association’a göre onarım politikaları oluşturulurken başvurulacak dört ana adım mevcut.
#1 Bilgiyi kullanılabilir kılın
Herkesin kılavuzlara, şemalara ve yazılım güncellemelerine makul düzeyde erişimi olmalı. Yazılım lisansları, destek seçeneklerini sınırlamamalı ve satışa nelerin dahil olduğunu açıkça belirtmeli.
#2 Parçaları ve aletleri hazır bulundurun
Teşhis araçları da dahil olmak üzere cihazların bakımına yönelik parçalar ve aletler, üçüncü şahısların kullanımına sunulmalıdır.
#3 Kilit açmaya izin verin
Devlet, bir cihazın sahibinin özel yazılım yükleyebilmesi için bir cihazın kilidinin açılmasını, uyarlanmasını veya değiştirilmesini yasallaştırmalı.
#4 Onarımı tasarımda barındırın
Cihazlar, onarımı mümkün kılacak şekilde tasarlanmalı.
Dünya’dan onarım hakkı ile ile ilgili son güncellemeler
Avrupa Parlamentosu, salı (21 Kasım) günü, güçlendirilmiş bir “onarım hakkı” yasasını 590 oyla onaylayarak, 27 AB ülkesini temsil eden Konsey ile müzakereler öncesinde tutumunu belirledi.Mart ayında AB Komisyonu tarafından sunulan yasama dosyası onarımı, tüketiciler için değişimden daha çekici bir seçenek haline getirmek gibi döngüsel bir ekonomiye yönelik teşvikleri artırarak Avrupa Yeşil Anlaşması hedeflerini desteklemeyi amaçlıyor. Konsey ile kurumlar arası müzakerelerin 7 Aralık’ta başlaması planlanıyor.
ABD’nin en kalabalık eyaleti ve dünyanın beşinci büyük ekonomisi olan Kaliforniya’da ise dönüm noktası niteliğindeki Onarım Hakkı Yasası Ekim 2023’de kabul edildi. Yasa 1 Temmuz 2024’te yürürlüğe girecek ve 1 Temmuz 2021 sonrasında üretilen elektronik cihazlar için geçerli olacak.
ABD’nin New York eyaletinde, Temmuz 2023’de yürürlüğe giren olan bir onarım hakkı yasası var.
