El Niño nedir, bizi ve gezegeni nasıl etkiler?
El Niño, düzensiz olarak meydana gelen ve orta ve doğu tropikal Pasifik Okyanusu’nun ısınması ile ilişkilendirilen bir iklim modelidir. Bu iklim modeli, El Niño-Güneyli Salınım (ENSO) döngüsü olarak bilinen daha büyük bir iklim fenomeninin parçasıdır. El Niño olaylarının süresi genellikle birkaç ay ila bir yıl veya daha uzundur ve dünya genelindeki hava modelleri üzerinde önemli etkilere sahip olabilir.
El Niño ne demektir?
El Niño terimi, Peru kıyılarındaki balıkçıların kullanımından gelmektedir. “El Niño” İspanyolca’da “küçük çocuk” ya da “İsa’nın çocuğu” anlamına gelmektedir. Bu fenomene bu adın verilmesinin nedeni, özellikle Peru ve Ekvador kıyılarında Noel zamanında meydana gelmesidir.
Perulu balıkçılar, her birkaç yılda bir, aralık ayının sonuna doğru okyanus akıntılarının değiştiğini ve suların alışılmadık derecede ısındığını gözlemlemişlerdir. Isınan sular deniz ekosistemini bozarak balık popülasyonlarının azalmasına ve o dönemlerde avladıkları balık miktarının düşmesine neden oluyordu.
“El Niño” terimi, bu sıcak okyanus olayını tanımlamak için kullanıldı ve bir çocuğun gelişine veya İsa’nın doğumuna benzetilerek doğanın normal düzenine getirdiği bozulmayı sembolize etti. Bu isim yaygınlaştı ve o zamandan beri Pasifik Okyanusu’nda meydana gelen bu iklim fenomenine atıfta bulunmak için kullanılıyor.
El Niño’nun Noel sezonuyla sınırlı olmadığını, yıl boyunca çeşitli zamanlarda meydana gelebileceğini akılda tutmak gerekir. Ancak “El Niño” adı, Peru ve Ekvador’un kıyı bölgelerinin ötesinde önemli etkiler yaratabilse de, bu iklim modeliyle ilişkili kalmıştır.
El Niño nasıl oluşur?
Bir El Niño olayı sırasında, Pasifik Okyanusu boyunca doğudan batıya doğru esen olağan alize ya da diğer adıyla ticaret rüzgârları zayıflar ve hatta tersine döner. Rüzgârlardaki bu zayıflama, batı Pasifik’ten gelen ılık suyun doğuya, Güney Amerika kıyılarına doğru akmasını sağlar. Sonuç olarak, orta ve doğu Pasifik Okyanusu’ndaki deniz yüzeyi sıcaklıkları alışılmadık derecede ısınır.
El Niño sırasında okyanus, makarna pişirdiğinizde mutfağınızın buharlanması gibi, bu fazla ısı ve nemin bir kısmını atmosfere aktarır. Küresel ısınma trendine ek olarak, güçlü bir El Niño dünyanın ortalama sıcaklığını 0,2 dereceye kadar artırabilir. Şimdiye kadar kayıtlara geçen en sıcak yıl, özellikle güçlü bir El Niño’nun yaşandığı 2016 yılıdır.
Pasifik Okyanusu’nun ısınmasının küresel hava modelleri üzerinde geniş kapsamlı etkileri vardır. El Niño, atmosferik dolaşımda değişikliklere yol açarak yağış dağılımını değiştirebilir ve sıcaklık modellerinde kaymalara neden olabilir. Etkiler, El Niño olayının gücüne ve etkilenen bölgeye bağlı olarak değişebilir.
Bir dahaki El Niño ne zaman yaşanacak?
Sene başında ABD Ulusal Okyanus ve Atmosfer İdaresi (NOAA), ekvatoral Pasifik Okyanusu’nun 2023 yılının Mart ve Mayıs ayları arasında nötr durumuna döneceğini ve El Niño koşullarının kuzey yarımkürenin sonbahar ve kış aylarında gelişmesinin muhtemel olduğunu bildirdi.
Mayıs ayında Dünya Meteoroloji Örgütü’nün yaptığı güncellemeye göre, mayıs-temmuz 2023 döneminde ENSO-nötrden El Nino’ya geçiş için yüzde 60’lık bir şans bulunuyor ve bu oran haziran-ağustos aylarında yaklaşık yüzde 70’e, temmuz ve eylül aylarında ise yüzde 80’e yükseliyor. Gezegen hâli hazırda sanayi öncesi döneme göre yaklaşık 1,2 derece ısınmış olduğundan ve El Niño atmosfere bir miktar daha ısı kattığından, dünyanın yükselen sıcaklığının 2024’te El Niño’nun zirve yapmasından bir süre sonra Paris anlaşmasının 1,5 derece eşiğini geçici olarak aşması mümkün, ancak bu bir sonraki olayın ne kadar güçlü olacağını bilmek için henüz çok erken.
El Niño’nun yaygın olarka görülen etkileri nelerdir?
- Güney Amerika’nın bazı bölgeleri ve Amerika Birleşik Devletleri’nin güneyi gibi normalde kurak olan bölgelerde artan yağışlar ve seller.
- Avustralya ve Endonezya gibi tipik olarak nemli bölgelerde oluşan kuraklık koşulları.
- Deniz ekosistemlerinin bozulması, balık popülasyonlarını etkilemesi ve mercan ağartma olaylarına yol açması.
- Fırtına izlerinde ve kasırga aktivitesinde değişiklikler, genellikle Atlantik Havzası’nda tropikal siklon (saatte 118 km’den fazla hızla ve dönerek esen tropik rüzgâr) aktivitesinde azalma ve Pasifik’te aktivite artışı.
- Çeşitli bölgelerde mahsul verimini ve gıda üretimini etkileyen tarım üzerindeki etkiler.
El Niño olaylarını anlamak ve tahmin etmek, iklim bilimciler ve meteorologlar için çok önemlidir, çünkü bu sayede ilgili hava anomalilerini ve tarım, su kaynakları ve afet yönetimi de dahil olmak üzere insan faaliyetleri üzerindeki potansiyel etkilerini öngörmelerine ve bunlara hazırlanmalarına yardımcı olur.
Kaynaklar:
World Economic Forum
NOAA
WMO
The Conversation
The Guardian
