Denizlerin ezeli düşmanı: İzmarit

Geçen sene Marmara Denizi’nden çıkan çöplerin sergilendiği alanda, çok sayıda cep telefonu, televizyon, matkap ve elbette cam şişeye rastlamıştık. Çok da görmeyi beklemediğimiz ev aletleri kadar gördüğümüze şaşırmadığımız bir ‘çöp’ olan sigara izmaritlerinin nereden geldiğini biliyoruz, fakat nelere mal olduğunu unutarak.

BUNA DA BAKIN: Tatil sonrası yenilenme reçetesi

Türkiye’nin de dahil olduğu Uluslararası Kıyı Temizliği (International Coastal Cleanup) kampanyası 2014 yılında, 91 ülkede sahilleri eş zamanlı olarak temizlemişti. 2015’te de projeyi yürüten The Ocean Conservancy adlı sivil toplum kuruluşu, artık sigara izmaritlerini de dikkate almamız gerektiğini gösteren bir rapor yayınladı.

Raporun birden fazla dikat çeken başlığı var. Konumuza sizgara izmaritinden başlarsak eğer, yaklaşık 2 milyon tane izmaritin dünya genelinde toplantığını belirtebiliriz. Bu konuyla ilgili hatırlatmamız gereken bir diğer bulgu da üretilen 6 milyon ton sigaradan 4 milyon tonun dünyayı pisletiyor olması.

2014 yılında dünya sahillerinden yaklaşık 7 milyon kilo çöp çıkarıldı. Bu çöpler tabii ki her ülkeye göre acayip veriler de ortaya çıkarmış. Örnek olarak: Guetamala’da muz kabuğu, Şili’de el arabası, Gana’da ampül, Malezya’da boya fırçası, Avustralya’daalışveriş arabası, Çin’de takma saç, Yunanistan’da şömine çıkarılan en enteresan çöpler arasında. Türkiye’deki örneklerden (ne kadar çıktığını bilmesek de) üzülerek listeye koltuk ve klozeti de ekleyebiliriz.

İlgi çekici bir diğer veri ise 1 680 dolarlık bir meblanın sudan toplanmış olması. Maalesef, denizlerden çıkan çöplerin değeri bundan daha fazla, özellikle verdiği zarar ise parayla ölçülemeyecek şekilde kat ve kat daha fazla.

Türkiye ile ilgili toplanan data, izmaritlerin ne kadar gündemde kalması gerektiğini doğruluyor. 2014 verilerine göre 17,337 adet çöp gönüllüler tarafından toplandı. Bu rakam sadece denizdeki çöpün toplanan yanı. Bunlardan 5,200 tanesi izmarit, 1,535 tanesi per şişe, 1,820 plastik kap vb. olarak not edildi. Çok da gözümüze ilişmeyen izmaritlerin çöplerin üçte birini oluşturması tedirgin edici.

Tütünün hikayesi, yakıldıktan sonra da bitmiyor. Sağlığa olan zararlarını kamu spotlardan ve paket üzerindeki uyarılardan defalarca görmüş ve duymuş olsak da, asıl bilmemiz gereken bioçeşitliliğin bundan ne kadar etkilendiği.

San Diego Eyalet Üniversitesi’nin yaptığı çalışmalarda, tek bir sigara izmaritinin, 1 litre suda, deniz ve tatlısu balıklarının yok olmasına sebebiyet verdiği ortaya çıkarıldı. İzmaritlerinin plastiği oluşturan, sellüloz asetattan oluşuyor olması sayısı 600’ü geçen deniz türünü tehdit ediyor. Bu madde doğada 12 senede kayboluyor. The Ocean Conservancy tarafından yapılan araştırmalara göre, izmarit çevrede görüp/göremeyeceğimiz en fazla atığı oluşturuyor. Denize atılan bir izmarit, binlerece tele ayrılarak, planktonlardan balıklara kadar sayısız deniz canlısının yaşamını etkiliyor.

Bu konu araştırmacıların ve bizlerin aklına şu soruyu getiriyor:

Etrafımınzda, ‘çöp’ olarak veda ettiğimiz bu kadar çok vasfını kaybetmiş eşya ve atık varken neden geri dönüşüme yatırım yapılmıyor?

Toplanılan izmaritlerin karşılaştığı ilk sorun bir çok ülkede geri dönüştürülemediği için çöp sahalarına bırakılıyor olması. Buna cevaben, geri dönüştürülemeyeni, dönüştürmek isteyen bir oluşum Terracycle, 2012’de Cigarette Waste Bridage programıyla Kanada’dan ABD’ye ve Japonya’ya yayıldı. Şu anda Avrupa’da Birleşik Krallık için üzerine çalışılan plot bir proje bulunuyor.

Bu arada az da geri dönüştürülen izmaritlere ne mi oluyor? Bakıldığında çevresinde bulunan sarı beneklerinden dolayı kansorejen maddenin pek de güven vermediğini söyleyebiliriz. Fakat Terracycle bu geri dönüşümün tekrar kazandırılmış plastik şişeler kadar güvenlir bir şekilde kullanılabileceğini savunuyor.

Asıl sorumuza geri dönecek olursak Terracycle’ın iletişimle sorumlu başkan yardımcısı şu şekilde açıklıyor:

“Maddeyi ele alacak olursak, her şey geri dönüştürülebilinir. Fakat toplama ve işleme süreci, maddenin piyasadaki değerinden daha fazla bir masrafa sebep oluyorsa, bu madde geri dönüşümsüz olarak nitelendirilir ve özel şirketler tarafından uygulanmaz.”

Bunun dışında insanları sigara izmariti toplayabilmek için harekete geçirmenin masrafı da oldukça fazla. Kuzey Amerika’da, Santa Fe Natural Tobacco Company ve Imperial Tabacco ve Avustralyada’ki çeşitli kuruluşlar bu işleme sponsor oluyorlar.

Yalnızca temizlik kısmı değil, üretim kısmı ile de sigranın peşini bırakmayan ABD’nin California eyaletinde, izmaritler bölgenin gündeminden düşmüyor.
2014 yıl sonundan itibaren tek kullanımlık filtrelerin yasaklanması tartışılıyor. Açıkçası sigara ve sağlık konusuna çok kapsamlı bir açıdan yaklaşılıyor. Öne çıkan başlıklar yine bioçeşitlilik ve vahşi yaşam.

İzmaritler canlılar için büyük bir tehdit. Tütün firmaları hepimiz için üstüne düşen görevi yapma kzorunda. Yasaklanacak filtreler için bir şey söylemek çok erken olsa da, gelecekteki düzenlemelerin aktif içicilerin sayısını azaltacak gibi duruyor.

Hatırlatmakta fayda var, dumansız hava sahasına dönüşen New York’ta 2002-2012 yılları arasında sigara kullananların sayısı %28 civarında azalmıştı. California’daki gelişmeleri takip edeceğiz.

Kaynak:

www.oceanconservancy.org