Alternatif tatil planı arayanlara: İzmir’in yemyeşil 19 zeytin rotası
Güneşin yüzünü gösterip havaların ısınmasıyla, tatil planları da yavaş yavaş şekillenmeye başladı. Klasik tatil anlayışından uzaklaşıp alternatif destinasyon ve rotalar denemek isteyenler için ufuk açıcı bir önerimiz var: İzmir, Yarımadası’ndaki zeytin rotaları.
İzmir Büyükşehir Belediyesi ve Zeytince Derneği tarafından oluşturulan bu 19 zeytin rotasını geserken Akdeniz ve Ege’nin ortak paydası zeytine olan bakışınız değişecek; anıt zeytin ağaçlarını, zeytinyağı işliklerini, su kaynaklarını, zeytinyağı fabrikalarını, manzara / seyir teraslarını, zeytin ezme yerlerini, zeytinyağı yapımında kullanılan taşları, kamp yerlerini, kuyuları, yel değirmenlerini ve su değirmenlerini tanıyacak, İzmir’in bakir koylarını keşfedeceksiniz.
TIKLAYIN: İzmir’in tamamen elektrikli otobüs filosu yola çıkıyor
İzmir’in zeytin rotaları şöyle:
Balıklıova-Çatalkaya-Mordoğan Zeytin Rotası
Balıklıova’da dört tane terk edilmiş işlik, bir tane Bizans dönemine ait işlik kalıntıları bulunmaktadır. Dört terk edilmiş işlikten “Balıklıova yağhanesi”nin çatısı yıkılmıştır ancak zeytin ezmede kullanılan iki taşı, presi ve çanağı durmaktadır. Bahçesinde görebileceğiniz taşlar işlikte daha önce kullanılan taşlardır. Diğer üç işlikte ise sadece kırılmış taban taşları, mortarlar görülebilir.
Eski Mordoğan-Eğlenhoca-Kösedere-İnecik-Kaynakpınar-Boyabağ Zeytin Rotası
Karaburun Yarımadası’nın en yoğun zeytinyağı işliklerinin bulunduğu bu rotada Eğlenhoca Köyü’nde beş, Kösedere Köyü’nde ise altı tane zeytinyağı işliğini ziyaret edebilirsiniz.Eğlenhoca Köyü’nde dört tane terkedilmiş ve bir tane faal kontinü sistem zeytinyağı işliği bulabilirsiniz. Köyün meydanındaki terkedilmiş işliklerden biri köy tarihi hakkında görsel malzemenin toplandığı bir müze olarak düzenlenmiş olmakla birlikte resmi olarak düzenli bir çalışma saati bulunmamaktadır.
Amberseki-Saip-Karaburun Merkez-Bozköy-Tepeboz Zeytin Rotası
Ambarseki Köyü sapağından içeri girdikten yaklaşık 600 metre sonra solunuzda hala faal bir zeytinyağı işliği göreceksiniz. İki taşlı, taş baskı yöntemiyle çalışan bu işlikte, iki tane de pres bulunmaktadır. Köyün meydanında cami minaresinin önünde kırık bir orbis taşı ve meydanda ahşap falaka, döğen ve dibek taşı geçmişte kullanılan üretim araçlarına dair bir fikir verebilir. Köyün meydanını geçip, yoldan devam ettiğinizde sağda iki tane işlik göreceksiniz. Biri restore edilerek tiyatro haline getirilmiş ancak şu anda kullanılmıyor. Onun hemen arkasındaki diğer işliğin çatısı yıkılmış durumda olsa da içinde pres ve zemin taşları durmaktadır.
Yeni Liman-Hasseki-Sarpıncık-Parlak-Salman Zeytin Rotası
Hasseki Köyü’nün içindeki tabelaları takip ederek Sarpıncık Köyü’ne ulaşabilirsiniz. Sarpıncık Köyü camii 1837 yılında yapılmış tarihi bir camidir. Caminin önünde, dört taşlı sistem olduğu tahmin edilen eski bir zeytinyağı işliğinin kalıntıları bulunmaktadır.Köyde dört taşlı sistem ile çalışan bir başka terk edilmiş zeytinyağı işliği daha vardır. Bu işlik iki katlı olması, üst kattan zeytinlerin ezme taşına döküldüğü yerin de görülebilmesi bakımından dikkat çekicidir. Köyde zeytinyağı işliklerinin 1980 sonrası dönemde kapandığını söyleyebiliriz.
Balıklıova-Eğriliman-Küçükbahçe-Yaylaköy-Karaburun Merkez Zeytin Rotası
Balıklıova’da dört tane terk edilmiş işlik, bir tane Bizans dönemine ait işlik kalıntıları bulunmaktadır. Dört terk edilmiş işlikten “Balıklıova yağhanesi”’nin çatısı yıkılmıştır ancak zeytin ezmede kullanılan iki taşı, presi ve çanağı durmaktadır. Bahçesinde görebileceğiniz taşlar işlikte daha önce kullanılan taşlardır. Diğer üç işlikte ise sadece kırılmış taban taşları, mortarlar görülebilir.
Çeşme-Çiftlik-Ovacık-Alaçatı Zeytin Rotası
Çeşme İlçesi’nin görülmeye değer tarihi ve kültürel değerlerden biri Çeşme Kalesi’dir. Çeşme Kalesi Sultan II. Beyazıt döneminde 1508 yılında inşa edilmiştir. Aydın Valisi Mir Haydar tarafından Mimar Ahmet oğlu Mehmet’e yaptırılmıştır. Kale içinde Çeşme Arkeoloji Müzesi yer almaktadır. Ayrıca, tarihi çeşme kalesinin içindeki zeytinyağı pres taşını da görebilirsiniz.
Zeytinler-Birgi-Barbaros-Kadıovacık-Ildırı Zeytin Rotası
Zeytinler Köyü’nde bir tane kontinü sistem zeytinyağı fabrikası bulunmaktadır. Bölgede eski sistem ile çalışan zeytinyağı işliği kalıntısına rastlanmamıştır, ancak köyün içinde mortar görülebilir. Bölge aynı zamanda yaşlı zeytin ağaçları bakımından oldukça zengindir.
Zeytinler-Uzunkuyu-Nohutalan-Germiyan Zeytin Rotası
Zeytinler Köyü’nde görülmesi gereken yerlerden biri de dünyanın en büyük zeytinyağı müzesi olmayı hedefleyen “Köstem Zeytinyağı Müzesi”dir, müze şu anda yapım aşamasında olmakla birlikte Ekim 2015’te ziyaretçilere açılması planlanmaktadır. Müzede en ilkel düzeyden en modern düzeye kadar zeytinyağı elde etme teknolojisinin evrimini görebileceksiniz. Ayrıca ilerleyen dönemde bir sabun atölyesi bölümü ve çocuk oyun parkının da faaliyete geçmesi yönünde çalışmalara başlanmıştır.
Karaköy-Zeytineli-Posköy-Dağovacık Zeytin Rotası
Zeytineli Köyü’nde yaşları 300 ile 1000 arasında değişen çok sayıda zeytin ağacının yanı sıra, terk edilmiş ve çatısının büyük bir kısmı yıkılmış ancak içinde taşların ve presin durduğu bir zeytinyağı işliği bulabilirsiniz. Köyün içinden geçen yolu takip ettiğinizde, berrak ve temiz denizi, kamp yapmaya uygun zemini ve plajı ile Zeytineli Sahili sizi karşılayacaktır. Sahile varmadan önce köy içinde çeşitli ihtiyaçların karşılanabileceği bakkallar mevcuttur.
Urla Merkez Zeytin Rotası
Urla merkez, hem tarihi değerleri hem zeytinyağı işlikleri hem de kadim zeytin ağaçları bakımından oldukça zengindir. Urla Bölgesi’nde yedi adet terkedilmiş işlik ve üç adet de çalışır halde olan kontinü sistem zeytinyağı fabrikası bulunmaktadır. Urla Merkez’de bulunan Zeytinyağı- Un- Şarap Fabrikası binası ise Rum döneminden kalan tescilli bir binadır. 16 dönümlük alan üzerine kurulu bu fabrikanın, mazotlu motor ile çalıştığı, binanın inşasında 100 at arabası taş çekildiği söyleniyor.
Urla-İskele-Burgaz-Özbek-Yuvaca Zeytin Rotası
Klazomenai İzmir Körfezi’nin güney sahil şeridi üzerinde, İzmir’in 38 km. batısında, Urla belediyesi sınırları içinde bulunan tarihi İyonya kentidir. Klazomenai ayrıca zeytinyağı ticaretiyle de oldukça ünlüdür. Kalıntıları arasında yer alan ve M.Ö. 6. yüzyıla tarihlenen zeytinyağı işliğinin uzun bir çalışmanın sonucunda orijinaline uygun bir biçimde ayağa kaldırılması oldukça önemlidir, şu an işlik halkın ziyaretine açıktır.
Kuşçular-Yağcılar-Demircili Zeytin Rotası
Kuşçular Köyü Helvacılar Bölgesi’nde yolun sol tarafındaki bahçelerin içinde yaşları 300 ile 1500 arasında değişen çok sayıda zeytin ağacı görülebilir. Bu bölge antik dönemden beri tarım yapılan bir bölgedir, yol boyunca zeytin ağaçları bulunmaktadır.
Seferihisar-Kavakdere-Orhanlı-Beyler Zeytin Rotası
Seferihisar İlçesi, Sığacık Mahallesi’nde yer alan antik liman kenti Teos, İzmir’in yaklaşık 60 km. güneybatısındadır. Kent, Isthmos adı verilen küçük bir yarımada üzerinde kurulmuş ve gelişmiştir. Yarımadanın ortasında yer alan Kocakır Tepe üzerinde kentin akropolü yükselmektedir. Akropolün kuzey ve güneyinde birer limanı bulunan Teos, akropol ile güney liman arasında gelişmiştir. Bu alanı, çok iyi korunmuş durumda olan ve yaklaşık 6 km. uzunluğundaki Hellenistik Dönem kent suru çevrelemektedir. Hellenistik Dönem kent suru dışında kalan akropolün kuzeybatısındaki sırtlar Geometrik ve Arkaik Dönem; güney ve güneybatısındaki sırtlar ise Hellenistik ve Roma Dönemi nekropol (mezarlık) alanı olarak kullanılmıştır.
Gölcük-Gödence-Çamtepe-Efemçukuru Zeytin Rotası
Gölcük Köyü’nde bulunan terkedilmiş zeytinyağı işliğinin ne çatısı ne de duvarları durmaktadır, ancak içindeki taşlar ve makineler durduğu için bir açıkhava müzesi izlenimi uyandırmaktadır. Gölcük’teki işliği ziyaret ettikten sonra Gödence Köyü’ne geçebilirsiniz. Gödence Köyü hem bölgenin zeytinyağı üretiminin büyük kısmını gerçekleştirmesi hem de kırk yılı aşkın bir süredir çalışan kooperatifi ile bölgenin en önemli köyleri arasındadır. Gödence Köyü’nde biri kontinü sistem olmak üzere toplam üç tane zeytinyağı işliği bulunmktadır. Çalıkoğlu Un ve Zeytinyağı Fabrikası, mazotlu çalışan sisteme sahip olup, 1937 yılında Süleyman Bey tarafından kurulmuştur. Bunun yanısıra hala çalışan bir de Ünal Zeytinyağı ve Un Fabrikası bulunmaktadır.
Güzelbahçe-Küçükkaya-Payamlı-Kavacık Zeytin Rotası
Güzelbahçe merkezde iki tane zeytinyağı işliği bulunmaktadır. Güzelbahçe Düğün Salonu bahçesinde zeytin pres taşı bulunmaktadır. Aynı zamanda, bahçede dört taşlı sistemin üç taşı aksamıyla birlikte dekoratif amaçlı kullanılmaktadır. Güzelbahçe’de 1000 yaş üzeri zeytin ağaçlarıyla birlikte, 1500 yaşından fazla zeytin ağaçları bulunmaktadır.
Güzelbahçe-Yelki-Çamlı-Bademler-Ulamış Zeytin Rotası
Güzelbahçe merkezde iki tane zeytiyağı işliği bulunmaktadır. Güzelbahçe Düğün Salonu bahçesinde zeytin pres taşı, dört taşlı sistemin üç taşı ve aksamı birlikte dekoratif amaçlı kullanılmaktadır. Güzelbahçe’de 1000 yaş üzeri zeytin ağaçlarıyla birlikte, 1500 yaşından büyük zeytin ağaçları görmeniz mümkün.
Görece-Dereköy-Akçaköy-Çatalca-Yeniköy-Menderes Merkez Zeytin Rotası
Bu rotadaki köylerde bulunan zeytinyağı ezme sistemleri diğer rotalardakilerden tamamen farklıdır. Bu köylerde sokaklarda terkedilmiş zeytinyağı üretiminde kullanılan parçaları görmeniz mümkün. Zeytin ezme zeminleri, taban taşları, zeytin ezme taşları sokakları gezerken karşınıza çıkacaktır. Bunların bazıları hayrat olarak biri tarafından o sokakta oturanlar için yapılmıştır, bazıları ise özel mülk olmalarına rağmen o mahalle sakinleri tarafından ortak kullanılan zeytin ezme sistemleridir. Rota boyunca gezebileceğiniz Görece, Dereköy, Akçaköy, Çatalca, Yeniköy’de sokak aralarında bu sistemin farklı parçalarını görebilirsiniz.
Menderes-Küner-Şaşal-Tekeli-Değirmendere-Çamönü-Ataköy Zeytin Rotası
Bu rotadaki köylerde de bir önceki rotadaki köyler gibi zeytinyağı üretme sisteminin parçalarını sokaklarda terkedilmiş bir halde görmeniz mümkün. Küner Köyü’nde bir zeytin presi ve sıkana, Şaşal Köyü girişinde bir mortar ve köy meydanında ise bir orbis görebilirsiniz. Buradan Değirmendere Köyü’ne geçerek buradaki bir evin bahçesinde bulunan bir adet zeytin presini görebilirsiniz. Köyde aynı zamanda bir tane döküm zeytin kırma taşı bulunmaktadır.
Selçuk-Şirince Zeytin Rotası
Bu gezinize Selçuk’taki “Selçuk-Efes Kent Belleği”ni ziyaret ederek başlayabilirsiniz. Sonrasında St. Jean Kilisesi içinde St. Jean Anıtı’nda bulunan iki tane zeytin ezme yerini görebilirsiniz. Roma Dönemi’ne ait olan zeytin ezme yerlerinden birinde taş yoktur, diğerinde vardır. Aynı şekilde St. Jean Anıtı içinde bir adet zemin taşı bulunmaktadır. Kazı alanının farklı yerlerinden çıkarılan taşlar biraraya getirilip sarnıç içinde sergilenmektedir.
Rotalarla ilgili ayrıntılı bilgi için burayı inceleyebilirsiniz.
