Anadolu el dokuma kültürünü sürdürmek!

Figure markasının kurucusu İlke Beyaz ile yavaş tasarım, dokuma kültürü ve kadın istihdamı üzerine konuştuk.

Biraz Figure markandan ve temas ettiği disiplinlerden bahsedebilir misin?

Figure, geleneksel teknikler ve modern tasarımın mükemmel uyumuyla benzersiz parçalar yaratmaya odaklanarak, bugün neredeyse unutulan Anadolu el dokuma geleneğini sürdürmeyi hedefleyen, özgün bir yaşam stili markası olarak 2020 yılında kuruldu. İlhamını eski uygarlıkların izlerini takip ederek oluşturan Figure, tasarım aracılığıyla kültürel bir mirası aydınlatmayı ve kadın zanaatkarlara iş imkanı sağlamayı hedefliyor. Geçmişle günümüz arasında bir gönül köprüsü de diyebiliriz.

El dokuması halılarında sembolleri sıkça görüyoruz. Anadolu kültüründe en çok etkilendiğin sembol hangisi ve neden?

Kilimlerin üzerindeki desenlere baktığınızda karışık veya rastgele görseller gördüğünüzü düşünebilirsiniz. Ancak hepsinin kendine özgü “alt metinleri”, hikayeleri, sanatsal ve duygusal mesajları vardır. Bu özel dili öğrenmek ve okumayı çözmek size bambaşka dünyaların kapısını açabilir. Yüzyıllar önceki bir toplumun değerlerine, kolektif düşüncelerine ve hatta yaslarına bu kapı aracılığıyla tanık olabilirsiniz. Anadolu kilimi, göçebe kültürünün ve kişisel etkilerin bir birleşimidir. Kilim dilini bilenler, onu dokuyucunun söylediği bir hikâye gibi okurlar. O yüzden tek bir sembol örneği vermektense bir bütün olarak algılamayı ve keşfetmeyi seviyorum.

Figure, kadın istihdamını da destekleyen bir marka. Sen markanın kreatif direkötürü olarak tasarımları hazırlıyorsun, Anadoludaki kadınlar da tasarımları dokuyor. Bu etkileşimle ilgili deneyimlerini aktarabilir misin?

Sembollerin büyülü dünyasına girdikten sonra, bir süre dokuyan kadınların hikayelerini empati yaparak deşifre etmeye çalıştım. Geçmişle bağını koruyarak bu sembolleri günümüz tasarım dünyasına nasıl adapte edeceğimi çok düşündüm. Farklı köylerde dokumacı kadınlarla oturup karşılıklı sohbet ettik. Onlara gösterdiğim tasarımlar çok hoşlarına gitti. Annelerinden, anneannelerinden öğrendiklerini benim bakış açımla görmek onları da çok heyecanlandırdı. Ancak teknik olarak başlarda zorluklar yaşadık. Klasik Anadolu kilimlerinde her desenin karşısında ayna gibi yansıması vardır. Kimi dokuyan, alıştığı için gözleri kapalı dahi çalışabilir ve harika sonuçlar çıkarabilir. Ama karşılarına daha önce hiç çalışmadıkları bir şablon geldiği için önce bir deneme süreci geçirdik. Numuneler çalıştık. Sonunda iki tarafı da mutlu eden sonuçlar alınca birlikte serüvenimiz başlamış oldu.  

Hızlı tasarımın hayatlarımızda sıkça yer aldığı günümüz dünyasında yavaş tasarım olarak da adlandırılabilecek halılarının tasarım süreci nasıl şekilleniyor?

Kilimlerin dokunma ve hazır hale gelme süreçleri ciddi emek ve zaman istiyor. Ancak onun öncesinde yaratım süreci de oldukça katmanlı geçiyor.

İlk koleksiyonumda Anadolu kültürünü, inançlarını, kadınların doğayla ilişkisini ön plana çıkarmak istediğim bir köklere dönüş hikayesi yaratmak istedim. Topraktan yaratılan testiler, suyu temsil eden dalgalar, hayat kaynağı güneş ve kadın figürleri ilk katmanı oluşturdu. Bu çerçeveye yüzyıllardır kullanılan şans, doğurganlık, bereket gibi anlamları olan kilim motifleri dahil oldu ve birbirlerini tamamladılar. İkinci koleksiyon ‘Universe’ de ise yaşadığımız galaksiyi ve altında kolektif bir bilinç oluşturduğumuz yıldız sistemini kutlamak için spesifik olarak yıldız motifine odaklandım. Işığa ve aydınlığa en çok ihtiyaç duyduğumuz bu dönemde “gezegenimize daha saygılı nasıl yaşayabiliriz?” üstünde durduğum bir koleksiyon oldu.

Kilimlerindeki sembolleri nasıl seçiyorsun?

Dediğim gibi tasarım sürecinde öncelikle anlatmak istediğim hikayeyi seçiyorum. Farklı disiplinlerden bir çok görselle bir moodboard hazırlıyorum. Bazen mimari bir yapı, bazen bir bitki ya da yemekten bile ilham alabiliyorum. Semboller de olmaları gereken yere kendileri geliyor bence.

Birçok mitte dokuma kültürüyle içli dışlı olan hikaye anlatıcıları var. Seni de bir hikaye anlatıcısı olarak tanımlamak mümkün. İklim krizinin yıkıcı etkilerini hisserken, gelecek planların arasında halıların aracılığıyla nasıl hikayeler anlatmak var?

Figure’ü ilk kurulduğu günden beri sadece ticari kaygıları olan bir markadan ziyade, yaşadığımız dünyaya duyarlı olmaya ve fayda sağlamaya çalışan bir marka olarak konumlandırıyorum. Doğal kaynakları bilinçli kullanarak, olabildiğince az atıkla, sipariş üzerine dokuma üretim modelini benimsiyoruz. Bu özveriyle geleneksel dokuma tekniklerini sürdürülebilirlik çerçevesinde şekillendirmek için çalışıyoruz. 

Geçtiğimiz ay atık malzemenin gücüne vurgu yapan, Samsung Eco-Package Sergisi’nde yer alan, beşgen prizma şeklindeki aydınlatma tasarımına gelelim. Tasarım öncesi, yapım aşaması ve tasarım sonrası sürecin nasıldı, geride bıraktığı hisler neler?

Tasarıma başlamadan önce her zaman ki gibi neye odaklanmak istediğime ve hangi hikayeyi anlatmak istediğime karar verdiğim bir süreç oldu. Anadolu kilim zanaatını ve bu geleneğin isimsiz kahramanları kadınları onurlandırmak ve karanlıkta kalmış hikayelerini aydınlatmak istediğime emin olduğumda, bir lamba tasarlama fikri oluşmuştu.  Ancak kağıt kendi karakteri olan ve sadece size izin verdiği kadar katlanabilen ve benim kullanmaya alışık olmadığım bir malzeme olduğu için onu zorlamadan yünlerle bir araya getirmeye karar verdim. Dokuma tezgahlarından arta kalan yünlerle birbirlerine diktiğim beşgen karton yüzeyler bir heykel gibi yükselerek formunu buldu. Dikişlerin arasından sızan ışığın tam istediğim efekti vermesi beni çok heyecanlandırdı. Hayalini kurduğum tasarımın vermek isteğim mesajı doğru şekilde iletiyor olması ve bunu global bir marka aracılığıyla başka kültürlere de gösteriyor olmak beni çok gururlandırdı.

Anadolu mitleri içerisinden bir tanesini seçecek olsan hangisi olurdu?

Dişiliği, hayatın sürmesini ve dolayısıyla bereketi simgeleyen, kökeni Anadolu’da çok eski dönemlere dayanan tanrıça Kibele hikayeleri hep ilgimi çekmiştir. Doğa ile özdeşleşen bir figür olduğu için Kibele’yi seçerdim.

İlke Beyaz’ı dört kelime ile tanımlayacak olsan?

Aslında kendimi tanımlamayı çok seven biri değilimdir. Sürekli gelişen, daha iyi versiyonuna evrilen, kalıplarla sınırlandırılmayan biri olmak için çalışan biri diyebilirim.