Bilmeniz gereken 15 iklim terimi
Aralık 2015’te Paris’te yapılacak olan Birleşmiş Milletler İkim Değişikliği konferansına sayılı gün kaldı. 195 ülke liderinin bir arada olacağı forumda iklimin ve gezegenin geleceği için önemli kararlar alınacak.
Geçirmekte olduğumuz zaman diliminde özellikle 2015 yılında, fazlasıyla iklim olayı yaşandıysa da bu olayların sonuçları sel felaketi, sıcak havalar gibi doğal felaket olarak ana akım medyada yer buldu. İklim değişikliğini okuyabilmek adına önemli terimleri ve bilgileri sizlerle paylaşıyoruz.
1. Karbondioksit
İlkokul sıralarında tanışıklığımızın başladığı CO2 olarak kısaltılan bu madde iklim değişikliğine etki eden bir numaralı sera gazı faktörüdür. Yaşam döngüsünün de bir parçası olmasının yanı sıra canlılar tarafından üretilen, ormanlar tarafından da emilen bu bileşim, maalesef insan eli tarafından yaşam döngüsündeki işlevselliğini zorluyor. Fosil yakıtların sebep olduğu aşırı karbon emisyonu maalesef artık giderek azalan ormanların kaldırabileceğinden çok daha fazla.
2. Sera gazı
Atmosferde çok fazla ısı tutulmasına sebep olan karbondioksit, metan, su buharı vb sera gazları, yeryüzünün ısınmasına neden olur. Yani daha fazla sera gazı demek, daha fazla ısı ve daha fazla yükselen sıcaklık demek.
3. Emisyonlar
İklim değişikliğinden bahsediyorsak eğer, emisyon dediğimizde, çeşitli sera gazlarının atmosfere nasıl yayıldığını hatırlayalım. Fosil yakıt yakmak, endüstriyel tarım, termik santraller ve diğer şeyler… Bu aktivitelerden ortaya çıkan sera gazları iklim değişikliğinin bir faktörüdür.
4. Hava X iklim
Hava ve iklimin arasındaki farkı anlatmak için değinmemiz gereken önemli nokta zamanlama. Hava, atmosferde kısa dönemde meydana gelen, rüzgar, nem, yağış gibi değerlendirilen olaylardır. Hava sürekli değiştiğine göre burada iklim de, uzun dönemdeki hava modellerinin bir ortalamasını alır ve bize bazı değerler verir.
5. Küresel ısınma X iklim değişikliği
Bu iki terim sık sık karıştırılıyor. Aralarındaki farkı bilmek önemli. Küresel ısınma yeryüzü sıcaklığını insan eliyle oluşturulmuş sera gazı etkileriyle artırır. Bununla birlikte iklim değişikliği ise uzun dönemde görülen yeryüzü ikliminin değişikliğine işaret eder. Bir bölge üzerinde de değerlendirilebilir. Sıcaklıktan daha fazla terimi içermektedir. Örnek olarak, kar yağışındaki değişiklikler, deniz seviyesindeki yükseliş, buzulların erimesini sayabiliriz.
6. Fosil yakıtlar
Fosil yakıtlar yenilenemeyen bir enerji formudur. Kömür, petrol gibi fosil yakıtları yakmak sera gazlarını artıran başlıca aktivitelerdendir. Özellikle şehirleşme veendüstriyel seri üretim bu enerji ihtiyacını daha da çok tırmandırırken iklim değişikliğinin oluşumuna taban hazırlamış en etkili enerji çeşidi de yer altı kaynaklarıdır.
7. Deniz seviyesi
Deniz seviyesindeki yükselme iklim değişikliğinin sonuçlarından bir tanesidir. Deniz seviyesinin yükselmesinin iki ana etkisi buzulların erimesi ve okyanusun yükselmesi ile ısısının da yükselmesidir. Deniz seviyesinin yükselmesi birincil kaynaklardan geçim sağlayan, kıyı bölgelerinde yaşayan topluluklar için büyük bir tehdittir.
8. Küresel ortalama sıcaklık
Ortalama sıcaklık değerlerini ortaya koyan zaman dilimi 30 sene ve daha uzun dönemlerde yapılmış gözlemlere dayanıyor. Bu gözlemlerde yeryüzü ve sıcaklık değerleri inceleniyor. Hava olayları değiştiği için bilim adamları uzun dönemlerdeki değişiklikleri göz önüne alıyorlar.
9. Yenilenebilir enerji
Kaynakları sürekli devam eden, ve doğadan elde edilen, güneş, rüzgar, dalga ve jeotermal ısı kaynaklı olan enerji çeşitlerinin gebel adıdır. 2020 yılına kadar yenilenebilir enerjinin, dünyanın %26 oranındaki elektrik ihtiyacını karşılayabileceğini biliyor muydunuz?
10. COP ve UNFCCC
Birleşmiş Milletler İklim Değişikliği Çerçeve Sözleşmesi (United Nations Framework Convention on Climate Change, UNFCCC) Birleşmiş Milletler’in öncülüğünü yaptığı hükümetler arasında 1992 yılında imzalanan bir çevre sözleşmesidir. Sözleşme küresel felaketlerin önüne geçecek sera gazını düşürmeyi hedefleyen, ülkelerin yükümlülüklerini belirleyen bir sözleşmedir.
1994 yılında yürürlüğe girmesiyle birlikte her sene taraflar konferansı düzenlenmeye başlanmıştır. Taraflar Konferansı bu sene Paris’te düzenlenecek ve tarihî kararlar alınacak. COP21’i sabırsızlıkla bekliyoruz.
11. INDCN
Niyet Edilen Ulusal Olarak Belirlenmiş Katkılar – INDC adı altında toplanan bir plan listesi. 2020’de alınacak aksiyonların ve karbon emisyonunu düşürecek kararların taslağını oluşturan INDCN’ler iklim değişikliği geleceğinde önemli tartışmaları içerecek.
12. IPCC
Hükümetlerarası İklim Değişikliği Paneli, iklim değişikliğini ilgilendiren her türlü bilimsel araştırmayı derler ve iklim olaylarını raporlar.
13. PPM
PPM milyonda bir birime verilen bir isim olmakla birlikte, iklim bilimciler tarafından atmosferdeki kirlilik miktarını belirlemek için kullanılır. Bilim adamlarının bu kirlilik miktarı için belirtilen sınırın 350 PPM olduğunu belirtirken bugün yapılan araştırmalar, karbondioksit seviyesinin 400 PPM olduğunu gösteriyor.
14. Sanayi Devrimi öncesi karbondioksit miktarı
İklim değişikliğinden bahsederken Sanayi Devrimi’ne kadar geriye gittiğimiz bir süreçten bahsediyoruz aslında. İklimbilimciler sanayi devrimi öncesi atmosferdeki karbondioksit seviyesinin 280 PPM olduğu vurguluyor.
15. Metan
Metan da sera gazlarından bir tanesi. Atmosferde karbondioksit kadar uzun kalmaz ama, 84 kat daha fazla ısı tutar. Havadaki metanı neredeyse dörtte birini büyükbaş hayvanların çıkardığı gazlar oluşturur.
