Neden hâlâ yasak değil? Türkiye’de ve dünyada klorpirifos kullanımı

Gıda mühendisi ve yazar Bülent Şık, geçtiğimiz hafta RASFF (Rapid Alert System for Food and Feed) verileriyle, Türkiye’den AB ülkelerine ihraç edilen greyfurt, madalina ve portakal gibi bazı taze gıdaların klorpirifos içermeleri nedeniyle reddedildiğini açıkladı.

AB ülkelerine Türkiye'den ihraç edilen gıdalarda (mandalina, limon, greyfurt…) klorpirifos isimli tarım zehri çıkıyor. Ürünler reddediliyor. #Klorpirifos çocuklarda sinir sistemine çok zararlı ve AB'de kullanımı yasak. Ülkemizde kullanılıyor. @TCTarim bir diyeceğin var mı? pic.twitter.com/GMjsEVZ2IC

— Bülent ŞIK (@bulentilgaz) November 27, 2021

Avrupa Birliği ülkeleri, Kanada ve ABD Çevre Koruma Ajansı da dahil olmak üzere birçok ülkenin yasakladığı bu pestisit, Türkiye’den ihraç edilen bu gıdalarda inanılmaz yüksek miktarlarda tespit edilmiş.

Peki nedir bu klorpirifos ve neden Türkiye’de yaygın olarak kullanılmaya devam ediliyor?

Klorpirifos, başta yeşillik ve toprak kaynaklı böcek zararlılarını kontrol etmek için kullanılan bir organofosfat insektisit, akarisit ve mitisittir. Yani kimyasal bir tarım ilacıdır.

Aslen Naziler tarafından II. Dünya Savaşı sırasında sinir gazı olarak kullanılmak üzere geliştirilen bu kimyasalın anneden fetüse kolayca geçtiği bilinmektedir ve gelişme bozukluğu, Parkinson hastalığı ve bazı kanser türleri dahil olmak üzere çok çeşitli ciddi tıbbi problemlerle bağlantılıdır.

İnsanlar, yakındaki tarlalardan evlere ve okullara hava yoluyla sürüklenen klorpirifosları doğrudan soluyabilir veya tozlar yoluyla maruz kalabilir. Kaliforniya Halk Sağlığı Departmanı’nın 2014 tarihli bir raporu, klorpirifosu eyaletteki okullara 1,5 kilometre uzaklığa kadar bulunan tarlalarda en yaygın olarak kullanılan ilk 10 pestisit arasında gösteriyordu.

Columbia Üniversitesi’nde yapılan bir araştırma, doğum öncesinde az miktarda klorpirifose maruz kalan yedi yaşındakilerin tam ölçekli IQ’sunda ve çalışma belleğinde düşüşler buldu. Aynı grubun başka bir çalışması, doğum öncesi klorpirifos’a daha fazla maruz kalan üç yaşındaki çocukların gelişimde gecikme, dikkat sorunları, DEHB sorunları ve yaygın gelişimsel bozukluk sorunları yaşama olasılığının daha yüksek olduğu sonucuna vardı.

Bunun yanında, klorpirifosa yüksek derecede duyarlı hayvanlar için, çok küçük konsantrasyonlara maruz kalmak bile öldürücü olabiliyor. EPA, tek bir klorpirifos uygulamasının, özellikle nesli tükenmekte olan türler için önemli riskler oluşturduğunu belirtiyor. Balıklar, amfibiler, kuşlar, sürüngenler ve küçük memeliler ile arılar ve diğer faydalı böcekler, güçlü kimyasal ilaçlara karşı oldukça savunmasız.

Klorpirifos toprakta ‘orta derecede’ kalıcı ve parçalanması haftalar ila yıllar arasında zaman alabiliyor. Bu kimyasal nehirlere, göllere ve akarsulara karışarak balıkların yağ dokusunda da depolanabiliyor. ABD’deki National Water Quality Assessment Program’a göre, klorpirifos, kentsel ve tarımsal akarsulardaki yüzey suyunu, su yaşamına potansiyel olarak zararlı seviyelerde kirletmiştir.

Klorpirifos’un kullanımı birçok ülkede yasaklanmış durumda. 2019’da AB ülkelerinde tamamen, geçtiğimiz yaz da ABD’de yasaklandı. Bülent Şık, özellikle çocuk ve çiftçilerin sağlığını tehdit eden bu kimyasalın kullanımının neden Türkiye’de yasak olmadığına dair hiçbir mantıklı açıklama da bulunmadığını belirtiyor.

“Tarım Bakanlığının gerçekten anlaşılmaz bir tavrı var. 2016’da Avrupa’da yasaklanınca Bakanlık, benzeri bir kararı burada da aldı. Doğru bir karar. Ama ne yazık ki Türkiye’de alınan böyle kararların yaptırımı yok. Çünkü o karar incelendiğinde görülecek ki, yasak kararıyla birlikte piyasadan da toplatılması gerekiyor. Tabi prosedüre uygun bir şekilde de imha edilecekti.

Problem şurada 2016 yılından sonra piyasada yapılan çalışmalarda, özellikle ülkemizden giden ihraç ürünlerin kontrol edildiği, laboratuvarlarda bu madde tespit ediliyor. Bu şu demek; bu kimyasal madde tarımsal üretimde kullanılmaya devam ediliyor. Ürünlerde yaygın bir şekilde çıktığına göre; çok yaygın, piyasada geniş bir şekilde kullanılıyor demek.”

Kaynaklar:
EPA
Cumhuriyet
Earth Justice
NCBI
PANNA
EWG