Bu kupa kimin için?

2014 Dünya Kupası’nın başlamasına artık sayılı saatler kaldı ancak Brezilya’da hükümete ve FIFA’ya karşı protestolar dinmek bilmiyor. Halkın önemli bir kısmı, vergilerinin tarihin en pahalı Dünya Kupası organizasyonunu düzenlemek yerine, ülkedeki sosyal ve politik problemlerin çözümünde kullanılmasını istiyorlar. Brezilya hükümeti ile FIFA ise Dünya Kupası için yapılan yatırımların, ülkenin sürdürülebilir bir şekilde büyümesine yardımcı olduğu görüşündeler. Peki, yapılan yatırımların getireceği büyüme sürdürülebilir mi?

12 Haziran’da Brezilya – Hırvatistan arasındaki maçla başlayacak olan 2014 FIFA Dünya Kupası’nın heyecanı tüm dünyayı sardı. Toplamda 32 milli takımın katıldığı ve 64 maçın oynanacağı dev organizasyon, tarihin en pahalı dünya kupası organizasyonu olacak. Brezilya hükümeti, şimdiye kadarDünya Kupası için yapılan harcamaların 11.5 milyar doları bulduğunu açıkladı. Brezilya hükümeti ve FIFA, Dünya Kupası için yapılan yatırımların, ülkenin sürdürülebilir bir şekilde büyümesine yardımcı olduğu görüşündeler. Brezilya Turizm Bakanlığı, Dünya Kupası’nın ülkenin tanıtımına katkısı sayesinde ülke ekonomisine uzun vadede 25 milyar dolarlık katkıda bulunacağını belirtiyor. Dünya Kupası için stadyumlara, altyapı çalışmalarına ve ulaşım adına yapılan yatırımlar, ülkenin büyümesine katkıda bulunabilir. Peki, sağlanan büyüme sürdürülebilir midir?

Bu soruya cevap verebilmek için, sürdürülebilirlik ve sürdürülebilir kalkınma ile ilgili çok temel bilgilere tekrar bakılabilir. 1987 yılında Birleşmiş Milletler Çevre ve Kalkınma Komisyonu’nun yaptığı en bilindik sürdürülebilirlik tanımına göre “İnsanlık, gelecek kuşakların gereksinimlerine cevap verme yeteneğini tehlikeye atmadan, günlük ihtiyaçlarını temin ederek, kalkınmayı sürdürülebilir kılma yeteneğine sahiptir”. Buna göre, sürdürülebilir kalkınmanın sağlanabilmesi için, sürdürülebilirliğin çevresel, ekonomik ve sosyal boyutlarının sağlanması gerekir.

Brezilya’daki duruma geri dönersek, Dünya Kupası için yapılan yatırımlarda, sürdürülebilirlik konusunun dikkate alındığı söylenebilir. FIFA’nın bu konudaki tutumu ve çalışmalarına, yayınladıklarıSürdürülebilirlik Stratejisi Raporundan ulaşmak mümkün. Raporda, ISO 26000 Sosyal Sorumluluk standartları baz alınarak, çevre ve sosyal konulardaki sorunlar ve hedefler incelenmiş. Buna göre, çevre başlığı altında iklim değişikliği, su kullanımı, atık yönetimi, enerji, ulaşım ve farkındalık konuları; sosyal konular başlığı altında ise, sağlık, toplumsal katılım, ayrımcılık, tüketici hakları, işçi hakları ve insan hakları ele alınmış.

Bunların yanında, Dünya Kupası için inşa edilen 6 yeni stadyumda ve yenilenen diğer stadyumlarda enerji verimliliğine verilen önem (LEED sertifikalı stadyumlar), atıkların ve su kullanımının azaltılmasını sağlayan projeler, yıkılan eski stadyumlardaki hafriyatın yeniden kullanılması, yenilenebilir enerjinin stadyumlara entegre edilmesi (stadyumlarda güneş panelleriyle elektrik üretimi) gibi sürdürülebilir uygulamalar da dikkat çekici.

Diğer yandan halkın önemli bir kısmı Dünya Kupası için bonkörce harcanan bütçenin, ülkedeki yoksulluk, gelir dağılımı eşitsizliği, sağlık hizmetleri ile eğitim sistemindeki sorunlar, artan ulaşım masrafları ve yolsuzluk gibi çok ciddi sorunların çözümünde kullanılmasını istiyor. Bu sorunlar ciddi boyutlardayken, ortalama 5 maç oynanması için 6 yeni stadyum yapımı doğal olarak protesto ediliyor.

Yapılan bir araştırmaya göre, 2007 yılında Dünya Kupası’nın Brezilya’da yapılmasına destek verenlerin oranı %79’ken, bu sene oran %48’e gerilemiş. Bu tavır değişikliğinde halkın, FIFA’ya olan güven kaybının da etkisi büyük. FIFA’nın, 2014 Dünya Kupası’nda sadece sponsorlarından 5.5 milyar dolar civarında kazancı olması beklenirken; halkın geneli, FIFA’nın Brezilya üzerinden kazandığı paranın karşılığını halka geri vermediğini ve de verilmeyeceğini düşünüyor. FIFA’nın 2010 Dünya Kupası’ndan kazandığı paranın, Güney Afrika Cumhuriyeti’nin Dünya Kupası düzenlemekten kazandığı paradan fazla olduğunu ve turnuva sırasında Güney Afrika Cumhuriyeti’nin gayrısafi milli hasılasının büyüme hızının yavaşladığını belirtmekte de fayda var. Geçen sene Haziran ayında São Paulo’daki otobüs bileti fiyatlarının artışına karşı başlayan küçük bir protesto, Brezilya çapında yaklaşık 1 milyon kişinin katıldığı, ülkedeki kamu hizmetlerinin kalite düşüklüğüne, gelir dağılımı eşitsizliğine ve yolsuzluklara karşı dev protestolara dönüşmüştü. Bu protestolar düzenlenmeden önce, Brezilya halkının %55’i ülkenin gidişatından memnun değilken bugün bu oran %72’lere ulaşmış durumda.

Brezilya’nın zaten sahip olduğu ciddi sosyal problemlere, Dünya Kupası sebebiyle/bahanesiyle yapılan uygulamalar eklenince, halkın tepkisinin artmasının hiç de şaşırtıcı olmadığı görülüyor. Bunların bir kısmını şu şekilde sıralayabiliriz:

• Sadece stadyum inşaatlarındaki kazalar sebebiyle 8 işçi hayatını kaybetti.

• Stadyum ve altyapı inşaatlarının yanında, çok ciddi bir kentsel dönüşüm ve soylulaştırma hareketine başlandı. Favela adı verilen, gecekondu mahallelerine benzetebileceğimiz mahallelerde yaşayan insanların evleri, değerlerinin çok altında fiyatlarla, zorla ellerinden alındı. Amaç, Dünya Kupası öncesi, şehir merkezinden, suç oranı yüksek olan, düşük gelirli insanların yaşadığı favelaların temizlenmesi. Bu sebeple, sadece Rio de Janeiro 30,000 ailenin, ülke genelinde de yüzbinlerce insanın zorla taşınmasına sebep olundu. Zaten yoksulluk, eğitimsizlik ve uyuşturucu çeteleriyle sürekli sorun yaşanan bu mahallelerdeki insanların, yeni favelalara taşınmaları, hem kendileri, hem de taşındıkları yeni favelalar için yeni sorunlar doğurdu, bir çok insanın tamamen evsiz kalmasına yol açtı.

• 1 yıldır süren protestolara, polis çoğunlukla orantısız kuvvet kullanarak cevap verirken, Dünya Kupası sırasında askerlerin de stadyum güvenliği sağlanması amacıyla kullanılacağı açıklandı.

• Dünya Kupası amacıyla yapılması planlanan 35 kent içi ulaşım projesinin içinden sadece 5 tanesi tamamlanabildi. Yetiştirilmeye çalışılan bir raylı sistem projesinde (monorail) birkaç gün önce çökme meydana geldi.

Yoksulluk, gelir dağılımı eşitsizliği, sağlık hizmetleri ile eğitim sistemindeki sorunlar, artan ulaşım masrafları, kentlerdeki soylulaştırma hareketi, polis şiddeti ve yolsuzluk gibi sorunlara karşı Brezilya’da verilen mücadele, eminiz ki bir çoğumuza tanıdık gelecektir. Dünya Kupası için yapılan yatırımlar ve uygulamalar, oldukça tartışmalı da olsa en iyi ihtimalle, çevresel ve ekonomik sürdürülebilirliği olan projelerdir. Bunun yanında, barışçıl protesto hakkının, kentli hakların ve bir çok insan hakkının açık bir şekilde yok sayılırken, sosyal sürdürülebilirlikten bahsetmek imkansız. FIFA’nın sosyal sorumluluk projelerinin ise göz boyama amaçlı pazarlama çalışmalarından öteye gitmediği ortadayken kesin olan tek bir şey var: Bu kupa Brezilya halkı için değil.

Kaynaklar

1. http://www.huffingtonpost.com/2014/05/28/world-cup-controversy_n_5352561.html
2. http://www.economist.com/news/americas/21603008-protest-movement-shook-brazil-last-year-has-not-died-it-unlikely-disrupt
3. http://tr.wikipedia.org/wiki/S%C3%BCrd%C3%BCr%C3%BClebilirlik
4.http://resources.fifa.com/mm/document/fifaworldcup/generic/02/11/18/55/sustainabilitystrategyconcept_neutral.pdf
5. http://www.fifa.com/worldcup/news/y=2014/m=2/news=sustainable-stadiums-for-2014-and-beyond-2275920.html
6. http://www.huffingtonpost.com/2014/05/08/world-cup-brazil-worker-dies_n_5290760.html
7. http://www.theguardian.com/football/2014/jan/02/world-cup-2014-brazil-football-trauma
8. http://afootballreport.com/post/9070670518/the-2014-world-cup-and-its-price-on-brazil
9. http://www.economist.com/blogs/americasview/2014/06/brazil-world-cup?fsrc=scn%2Ffb%2Fte%2Fbl%2Fed%2Ftrafficandtempers
10. http://news.distractify.com/culture/arts/anti-fifa-grafitti/?v=1