Sisteki Şempanzeler, Jane Goodall ve 2021’i Uğurlarken Umut Dolu Yeni Yıl Yazısı
Üniversiteye bile gitmemiş 23 yaşında bir genç kıza çok önem verdiğiniz bir bilimsel araştırma projenizi emanet eder miydiniz?
1957 yılında paleontolog ve arkeolog Louis Leakey aynen bunu yaptı ve Tanzanya’da şempanzeleri sahada çalışması için önce sekreter olarak işe aldığı Jane adlı İngiliz genç kıza bu sorumluluğu verdi. Jane Goodall’un 60 yılı aşan Afrika ve şempanze macerası da işte böyle başlamış oldu.
Goodall’un ortak bir ata paylaştığımız kuzenlerimiz şempanzeler üzerindeki araştırmaları biyoloji tarihinde önemli bir yer tutuyor. Gözlemlerini yapmaya başladığında normalde yapılan bireyleri numaralandırma sistemi yerine bireylere David Greybeard (Davut Grisakal) veya Frodo (Yüzüklerin Efendisi) gibi isimler takması zaten bir takım şeyleri değiştirmeye niyetli bir bilim insanının yetişmekte olduğunun göstergesiydi. Uzun yıllar boyunca beraber yaşadığı şempanzelere yakınlık kurmayı başaran Goodall bize bu akrabalarımızı çok daha iyi tanımamızı sağladı ve zooloji dünyasına büyük katkılarda bulundu. Örneğin onun araştırmalarına kadar insanın alet kullanabilen tek hayvan olduğunu düşünüyorduk. Onun sayesinde şempanzelerin termit yerken ağaç dalı ya da çimen gibi aletler kullandıklarını ilk defa gözlemledik. Leakey bunun üzerine ‘bu durumda ya insan kelimesini ya da alet kelimesini tekrar tanımlamalıyız, ya da şempanzelere de insan demek zorundayız’ demişti.
Bu arada Leakey’nin hikayesi bir yerden size tanıdık geliyorsa şaşırmayın. Kendisi hayatını primat akrabalarımızı araştırmaya adamış ve Goodall dışında iki ayrı genç kadına araştırma sorumlulukları vermişti: goriller üzerinde çalışan Dian Fossey ve orangutanlar üzerinde çalışan Biruté Galdikas. Bu nokta iyice tanıdık geliyor olabilir, çünkü goril projesi ana karakterleri Dian Fossey ile Louis Leakey olan ve başrolünde Sigourney Weaver’ın oynadığı ünlü Gorillas in the Mist (Sisteki Goriller) filmine konu olmuştu. Filmin sonunu söylemeyeyim ama Fossey’nin hikayesi de bambaşka bir yazı konusu.
Bugünlerde Goodall 87 yaşında, hala sapına kadar aktivist, ve kurduğu Jane Goodall Enstitüsü ve Roots & Shoots organizasyonlarıyla 130 ülkede binlerce dönüm arazi ve binlerce şempanze ve gorilin korunması ve farkındalık arttırılması üzerine çalışıyor. (Bu arada Roots and Shoots Türkiye’nin 2021’de kurulduğu haberini de buraya ekliyelim.) Düzenli olarak podcast yapıyor, halka konuşuyor, Masterclass ders serisi var, sosyal medyada aktif ve 60 yılını adadığı bu uğurda Fossey gibi son ana kadar çalışmaya kararlı görünüyor.
Peki beni bu yeni yıl yazısında Jane Goodall’u yazdırmaya yönlendiren nedir?
Goodall yeni bir kitap yayımladı, adı The Book of Hope (Umudun Kitabı). İklim krizinin daha çok gündemde olduğu bu devirde umut odaklı bir kitap yazan Goodall hatta podcast’lerine bile umut kelimesini ekleyerek “hopecast” diyor ve hepimizi karamsar değil umutlu olmaya yönlendiriyor.
Normalde yeni yıl yazıları o sene olan olayların bir özeti ve gelecek sene ile ilgili beklentiler üzerine olur. 2021 gezegenimiz için biyoçeşitliliğin tahribatının ve karbon emisyonlarının tam gaz devam ettiği, kuraklıklar, orman yangınları, deniz kirlilik kabusları ve sel felaketleri ile dolu berbat bir seneydi. COP26’da veya sene boyu yapılan taahhütler harfiyen takip edilseler bile etkilerini göstermeleri epey zaman alacağından 2022’de çok farklı bir sene beklemek hayal olacak ve korkarım gelecek sene de dünyanın değişik köşelerinde iklim felaketleri yaşayacağız.
Goodall’un kitabını bu senenin son günlerinde okuyorum ve bir yandan da Masterclass derslerinin ortasındayım. Kitapta okurlarını umuda davet ederken yine de gezegenimizi onarmak için halletmemiz gereken konuları dörde ayırmış:
- Global ölçekte fakirlik üzerinde çalışmalıyız. Eğer fakir ve açsanız elinizdeki son ağacı da kesebilirsiniz veya denizinizdeki son balığı da yakalayabilirsiniz.
- Zengin dünyanın sürdürülebilir olmayan tüketim odaklı hayat stilini değiştirmeliyiz.
- Her turlu yolsuzluğun üzerine gitmeliyiz çünkü dürüst hükümetler ve liderler olmadan bu problemleri çözemeyeceğiz.
- Artan nüfus ve büyükbaş hayvan gibi beslenme problemlerimiz üzerinde çalışmalıyız (kendisi tahmin edebileceğiniz üzere vegan).
Ancak Goodall bütün bu ahval ve şerait içinde dahi umudunu kaybetmiyor ve 60 senelik sahada bilenmiş bilimsel tecrübesine dayanarak umutlu olmasını dört ana sebep kategorisine bağlıyor:
- İnanılmaz insan aklı
- Doğanın dayanıklılığı
- Genç insanların gücü
- Yılmaz insan ruhu
Detaylarını öğrenmek için kitabı okumanız gerekecek. Kitap yazar Douglas Abrams ile beraber sohbet kıvamında yazılmış. Adams bundan önce de The Book of Joy (Neşenin Kitabı) adlı bir başka kitap yayımlamış ve o kitapta da Dalai Lama ve daha geçen hafta kaybettiğimiz Desmond Tutu ile sohbet etmiş. Kendisinin Idea Architects (Fikir Mimarları) adlı bir kurumu var ve kendini daha bilge, daha sağlıklı, daha adil bir dünya (Batmasın Bu Dünya) inşa etmeye adamış.
Her yönüyle karmaşık ve çözmesi zor bir problem olan iklim krizine Goodall’un tecrübeli gözleriyle bakınca hem problem biraz basite indirgenmiş oluyor hem de umudu kaybetmemiş oluyoruz.
Ayrıca Goodall’un yanında Leakey veya Abrams gibi yüzlerce başka yılmaz insanın hikayelerini ve hayatlarını konuya adamalarını okumak bana daha da umut veriyor.
Her yönüyle kabusu andıran 2021 artık geride kaldı. 2022’de Türkiye ve gezegenimiz için iklim krizi konusunda farkındalığın ve aksiyonun daha da arttığı ve umut dolup taşan bir sene diliyorum.
Yorumlar kapatıldı.