Avrupa’daki neredeyse herkes kirli hava soluyor
Avrupa acil bir çevre sorunu konusunda alarm veriyor: Kıta genelinde neredeyse herkes güvenli standartları aşan kirlilik seviyelerine sahip hava soluyor.
Guardian tarafından yapılan ve ayrıntılı uydu görüntüleri ve 1.400’den fazla yer izleme istasyonu gibi gelişmiş araştırma teknikleriyle desteklenen yeni bir araştırma endişe verici bir tablo çiziyor. Avrupalıların yaklaşık yüzde 98’i, PM2.5 olarak bilinen ince partikül kirliliğinin Dünya Sağlık Örgütü tarafından belirlenen kılavuz değerleri aştığı bölgelerde; neredeyse üçte ikisi, hava kalitesinin DSÖ’nün kılavuz değerlerinin iki katından fazla olduğu bölgelerde yaşıyor.
PM2.5 nedir?
Öncelikle fosil yakıtların yakılmasından kaynaklanan küçük hava partikülleridir. Solunduğunda solunum sistemimizin derinliklerine kadar ilerleyebilir ve hatta kan dolaşımına girerek vücudumuzdaki her organı potansiyel olarak etkileyebilir. Dünya Sağlık Örgütü yıllık ortalama PM2.5 konsantrasyonunun metreküp başına 5 mikrogramı aşmamasını önermektedir, ancak şaşırtıcı bir şekilde Avrupa nüfusunun yüzde 98’i bu güvenli sınırı aşan bölgelerde yaşamakta.
Türkiye’nin yer almadığı araştırmada Avrupa’daki bazı ülkelerin diğerlerinden daha fazla sıkıntı çektiği görülüyor. Kuzey Makedonya, başkent Üsküp’ün bazı bölgelerinde DSÖ’nün tavsiye ettiği sınırın neredeyse altı katı Kirlilik seviyesine sahip olmasıyla en çok etkilenen ülke olarak öne çıkıyor. Sırbistan, Romanya, Arnavutluk, Kuzey Makedonya, Polonya, Slovakya ve Macaristan’ın da aralarında bulunduğu Doğu Avrupa ülkeleri, DSÖ’nün kılavuzunun iki katına varan yüksek kirlilik seviyeleriyle karşı karşıya.
İsveç, ülkedeki hiçbir bölgede PM2.5 seviyelerinin DSÖ’nün kılavuz değerlerinin iki katından fazla olmamasıyla örnek teşkil ediyor. Kuzey İskoçya’daki bazı bölgeler de bu partikül kirliliğinin övgüye değer derecede düşük seviyelerde olduğunu bildirmekte.
Türkiye’de durum ne?
Bu araştırmada Türkiye’ye ait veriler incelenmemiş olsa da Nisan ayında yayınlanan 2022 Dünya Hava Kirliliği Raporu bize ülkenin durumu hakkında vahim bir tablo sunuyor. Avrupa’nın havası en kirli 15 şehri arasında Türkiye’den beş kent bulunuyor. Listede Avrupa’nın en kirli kenti olan Iğdır’ın yanı sıra Gaziantep 7, Düzce 11, Mersin 13, Konya ise 15’inci sırada yer alıyor. Avrupa’da havası en kirli ülkeler sıralamasında ise Türkiye 2022’de altıncı oldu.
15 sağlık, çevre ve iklim örgütünün oluşturduğu Temiz Hava Hakkı Platformu’nun (THHP) hazırladığı, Türkiye’de hava kalitesinin karnesi niteliğindeki Kara Rapor’a göre;
- 2021’de İstanbul’da 4 bin 848, Ankara’da 2 bin 853, Türkiye genelinde ise en az 42 bin kişi hava kirliliğine bağlı hastalıklar nedeniyle yaşamını yitirdi.
- Türkiye’de, Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ) standartlarına göre havası temiz şehir yok.
- Havası en kirli beş kent ise sırasıyla Batman, Iğdır, Ağrı, Şırnak ve Malatya.
- Hakkari’de DSÖ standartlarına göre, partikül madde kirliliği yok denecek kadar azken, il kükürt dioksit açısından çok kirli bir hava soluyor.
- Depremden etkilenen kentlerde hava kirliliği, enkaz tozu ve ısınma için açıkta ateş yakılması gibi nedenlerle ulusal limitlerin 2.5 katına, DSÖ kılavuz değerlerinin ise 7.5 katına çıktı.
- Rapor, kanser, kalp-damar, KOAH gibi hastalıklara yol açan hava kirliliğinin ruh sağlığı ve uyku düzenini de olumsuz etkilediğini ortaya koydu.
Peki, hava kirliliğindeki bu endişe verici artışa ne sebep oluyor? Başlıca suçlular arasında trafik, sanayi, evsel ısınma ve tarım yer almaktadır. Ve genellikle, en yoksul topluluklar bunun etkilerinin yükünü taşımakta.
Rapordan öne çıkan bazı diğer bulgular ise şöyle:
Doğu Avrupa’daki yedi ülkede – Sırbistan, Romanya, Arnavutluk, Kuzey Makedonya, Polonya, Slovakya ve Macaristan – yaşayanların neredeyse tamamı DSÖ kılavuzunun iki katı kirliliğe sahip.
Kuzey Makedonya ve Sırbistan nüfusunun yarısından fazlası DSÖ rakamının dört katı ile yaşıyor.
Almanya’da nüfusun dörtte üçü DSÖ kılavuzunun iki katından daha fazla bir oranla yaşıyor. İspanya’da bu oran yüzde 49, Fransa’da ise yüzde 37.
Birleşik Krallık’ta nüfusun dörtte üçü DSÖ kılavuzunun bir ila iki katı arasında maruziyetin olduğu bölgelerde yaşıyor ve neredeyse dörtte biri bu sınırın iki katından fazla kirlilikte.
Yaklaşık 30 milyon Avrupalı, DSÖ kılavuzunun en az dört katı küçük partikül konsantrasyonuna sahip bölgelerde yaşıyor.
Buna karşın İsveç’te PM2.5’in DSÖ değerinin iki katından fazla olduğu hiçbir bölge yok ve kuzey İskoçya’daki bazı bölgeler Avrupa’da bu değerin altında kalan birkaç bölge arasında.
Hava kirliliği bizi nasıl etkiler?
Trafik, sanayi, evsel ısınma ve tarım PM2.5’in ana kaynaklarıdır ve etkisi genellikle en yoksul topluluklar tarafından orantısız bir şekilde hissedilmektedir.
Hava kirliliği Avrupa’da önemli bir sorun haline gelmiş ve AB, büyüyen halk sağlığı kriziyle mücadele etmek için daha fazlasını yapma baskısı altına girmiştir. Geçtiğimiz günlerde Avrupa Parlamentosu, 2035 yılına kadar PM2.5’e ilişkin DSÖ kılavuz ilkelerini kabul etmek üzere oy kullandı. Konsey ile yapılacak müzakerelerde nihai halini alması gereken yasa, bugün 25µg/m3 olan yıllık PM2.5 konsantrasyonları için 5µg/m3’lük yasal olarak bağlayıcı bir sınır belirleyecektir.
Ancak uzmanlar hemen acil önlem alınması gerektiğini söylüyor. Hava kirliliğinin vücuttaki neredeyse her organı etkilediğini ve kalp ve akciğer hastalıklarından kanser ve diyabete, depresyon ve akıl hastalıklarından bilişsel bozukluk ve düşük doğum ağırlığına kadar çok çeşitli sağlık sorunlarıyla bağlantılı olduğunu gösteren kanıtların giderek arttığına işaret ediyorlar.
Yakın zamanda yapılan bir araştırma hava kirliliğinin yılda 1 milyon ölü doğumdan sorumlu olduğunu, bir diğeri ise şehirlerde yaşayan gençlerin kalplerinde milyarlarca zehirli hava kirliliği partikülü bulunduğunu ortaya koymuştur.
ABD Sağlık Etkileri Enstitüsü’nde Avrupa’daki hava kirliliği konusunda uzman olan Dr. Hanna Boogaard, yeni analizin kıtada her yıl yüz binlerce kişinin ölümüne yol açtığını söylediği hava kirliliği ve etkileri konusundaki tartışmaların aydınlatılmasına yardımcı olmak açısından çok önemli olduğunu söyledi.
